Knarsende kauwgom, knisperende kristallen en dennengeur; SG laat na heropening zintuigen publiek zinderen

Het is heel handig als je niets meer ruikt, zei iemand ooit tegen Joke Boon, want dan ruik je ook geen poep. “Ik heb daardoor lang de illusie gehad dat de wereld voortdurend naar poep ruikt”, zei Boon als eerste spreekster van het programma in samenwerking met de minor Algemene Ontwikkeling. Zij ruikt zelf vanaf haar vierde niets meer. Hoewel geur voor negentig procent je smaak bepaalt, geldt ze als absolute culinaire koningin. Ze schreef vijf kookboeken, heeft een kookcolumn en schreef het boek eerste hulp bij reukverlies.

Het poepvoorbeeld haalde ze aan om aan te geven hoe geur wordt onderschat. “Je bent je er niet van bewust, het gebeurt ongemerkt. Als ik vertel aan mensen dat ik niet kan ruiken, krijg ik vaak te horen: doof en blind zijn is erger. Ik wil illustreren: reuk is de Assepoester van de zintuigen. Je weet pas wat je mist als je het kwijt bent.”

Ze sneed met haar verhaal een hyperactueel onderwerp aan: Boon leest mee in een besloten Facebook-groep van ruim 8.000 mensen die hun reuk kwijt zijn door het coronavirus. Dat leidt vaak tot acute paniek en wanhoop. “Mensen realiseren zich nu pas welke rol ruiken voor hen had.”

Gevaar en seks
Geur is de zintuiglijke ervaring die zich het meest in het geheugen verankert, maar primair dient de reuk om ons te behoeden voor gevaar en helpt bij hygiëne. “Als je je reuk verliest, kun je niet meer volledig op jezelf vertrouwen. Dat tast je basale gevoel van zelfvertrouwen aan. Op basis van geur besluit je of je iemand aardig vindt, zonder dat je die persoon ziet of spreekt. Maar ook bij seksualiteit speelt ruiken een belangrijke rol: of je zin krijgt of opgewonden raakt, is op geur gebaseerd.”

Mensen die bijvoorbeeld door het coronavirus hun reuk verliezen, kunnen seksuele problemen krijgen, zonder dat ze zelf realiseren dat het ligt aan hun reukverlies. Reukverlies kan leiden tot depressies. “Als er opeens een of twee zintuigen wegvallen, klopt de werkelijkheid niet meer.”

Boon liet het publiek niet wanhopig achter, maar gaf ook advies wat je dan wel kan doen als je geen reuk meer hebt. Juist daarom lardeerde ze haar betoog met interactieve elementen. Zo proefden studenten suiker met de neus dicht (veel minder smaak) en kauwgom op muziek (dan ga je sneller kauwen). Ze gaf aan dat het belangrijk het is om ‘mindful’ te eten: “Heb aandacht voor je eten, dus ook voor de kleur, de structuur, het mondgevoel, de prikkeling.”

Synesthesie
Laura Speed doet aan de Radboud-universiteit onderzoek naar mensen die niet alleen wél ruiken, maar daarbij ook nog eens een extra zintuiglijke ervaring hebben: zij zien onmiddellijk heel levendig een kleur bij geur. Ook wel geur-kleur-synesthesie genoemd. Bij mensen met synesthesie werken de zintuigen op een bijzondere manier samen: een waarneming in één zintuig levert ook meteen een andere, extra waarneming op, meestal in een ander zintuig.

Ook Speed deed daarbij een testje. Ze liet de studenten ruiken aan geurstaafjes, waar later de geur van dennen op zat. Zonder dat te zeggen liet ze studenten een kleur noemen bij de geur; niet-synesthisten noemen daarbij vaak de kleur van het ingrediënt dat ze herkennen in de geur. Dat kwam ook nu uit: een student noemde paars, de kleur van zijn schoonmaakmiddel, met inderdaad synthetische dennengeur.

Geur-kleur-synesthesie is dan ook zeer zeldzaam: vijf procent van de mensen heeft een vorm van synesthesie, maar slechts zes procent daarvan heeft geur-kleur-synesthesie. Zo gaf Speed een voorbeeld van iemand die witte verf als blauw rook, of een parfum-ontwerper, die zijn geuren in kleuren op papier weergaf. En het heeft nut, blijkt uit het onderzoek van Speed: mensen met geur-kleur-synesthisten zijn niet alleen beter in het herkennen van geuren, maar ook in het onderscheiden van geuren.

Liefhebben
Zo ging het van heel weinig ruiken en proeven, naar juist iets extra’s ervaren bij het ruiken en proeven, voor een zaal van studenten die elkaar ook al heel lang niet geroken had. Het mooiste advies van de middag kwam dan ook van Joke Boon. “Ruik bewust aan wie je lief hebt, aan eten, alles wat je lief hebt, want dan leg je een bibliotheek van herinneringen aan die sterker is dan welke foto dan ook.”