Lale Gül op Saxion bij bijeenkomst over zondebokdenken: “Geloof is een ideeëngoed, daarop mag je kritiek hebben”

Lale Gül is vooral bekend van haar boeken Ik Ben Vrij en Ik Ga Leven waarin ze openhartig vertelt over haar breuk met het islamitische geloof, met alle gevolgen van dien. Waar de een haar ziet als heldin, ziet de ander haar juist als verrader. Ze krijgt zelfs doodsbedreigingen. Om veiligheidsredenen was aanmelden dan ook verplicht bij het programma van woensdag.

Zelf zei ze erover: “Ik krijg veel positieve reacties van mensen uit de moslimgemeenschap die zich herkennen in mijn verhaal. “De negatieve reacties komen voornamelijk vanuit de conservatievere hoek, zij zien mij echt als een verrader.” Daar kan Gül wel mee leven. Ze liet eerder al weten niet te zwijgen vanwege de bedreigingen, maar ze gaf aan wel goed na te denken.

Wat ze moeilijk vindt, zijn de gevolgen die haar boeken hebben voor haar familie. “Hoewel  onze relatie niet goed was, vraag ik mijzelf vaak af of ik het recht had ze dit aan te doen”, zegt ze over het schrijven van Ik Ga Leven. “Hoewel ik de ‘verrader’ ben wordt mijn hele familie erop aangekeken, zo gaat dat.” Ze vertelt dat haar ouders niet meer naar de moskee kunnen en haar zusje problemen kreeg op school.

Gespreksleider Melodi Tarmazians gaf aan dat Gül mogelijk zelf ook wordt gezien als zondebokdenker, gezien haar uitgesproken mening over de islam. Daarop reageerde Gül: “Ik vind dat iemands geloof een ideeëngoed is en op ideeën mag kritiek gegeven worden. Op afkomst mag dat bijvoorbeeld niet want daar kan je niks aan doen. Iemand zijn afkomst zegt niks over diegene als persoon, dat is racistisch.” 

Outsider?

Associate Professor Saskia Bonjour, van de Universiteit van Amsterdam, was aanwezig om iets te vertellen over de mechanismes van zondebokdenken. Ze begon met vragen aan het publiek, wie zich wel eens een zondebok voelde. “Ik denk over veel dingen anders dan anderen, en voel mij daarom vaak een outsider of het zwarte schaap”, gaf een aanwezige uit het publiek. Volgens Bonjour in twee richtingen een voorbeeld van zondebokdenken.

Bonjour stak zelf ook haar hand op. Ze licht toe: “Ik ben werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam als Associate Professor in Political Science. En ik geef voornamelijk les op het gebied van ‘Gender & Politics’ en ‘Intersectionality.’ “Velen zullen me dus vast associëren met de ‘woke-elite’ die elke dag havercappu’s drinken, of met de linkse gekkies.”

Wanneer ze vraagt wie er ooit wel iemand of een groep mensen heeft weggezet als zondebok gaan er veel meer handen de lucht in. “Ja, buitenlanders wel, vooral Marokkanen of Turken wanneer het over criminaliteit gaat”, vertelt iemand.

Volgens Bonjour komt zondebokdenken voort uit drie dingen: het maakt moeilijke dingen simpel, het voelt alsof je bij de “goede” groep hoort door in de gedachtegang van de rest mee te gaan en het draagt bij aan ongelijkheid, door af te leiden van het echte probleem of debat.

Uitsluiting en geweld

Moderator Tarmazians stelt Bonjour de vraag of dit mechanisme nou eenmaal is wat het is, of dat zondebokdenken zou moeten stoppen? Bonjour: “Het liefst zou ik willen dat het zondebokdenken stopt, want het is gevaarlijk voor de samenleving, het zorgt niet alleen voor uitsluiting, maar praat bovendien geweld tegen bepaalde groepen of willekeurige individuen goed. Het kan zelfs leiden tot genocides.”

Ze benadrukt dat mensen met macht en invloed zeker hun verantwoording moeten nemen om zondebokdenken niet te normaliseren. “Denk aan politici en journalisten maar ook aan media-makers en docenten.”

Ze vindt ook dat de “normale” burger ook zeker een bijdrage kan leveren. “Wees nieuwsgierig en blijf leergierig”, adviseert ze. “Stel jezelf altijd de vraag hoe het echt zit en ga op onderzoek uit, pas dan kan je een eerlijk oordeel vormen.” Tegelijkertijd is zondebokdenken ook simpelweg onderdeel is van ons menselijke systeem. “Het komt ook grotendeels voort uit de cultuur waarin je opgroeit, en de normen en waarden waarmee je wordt opgevoed.”

Als voorbeeld noemt ze de discussie rondom Zwarte Piet. “Jouw mening over of Zwarte Piet goed of fout is, is sterk afhankelijk van wat jij zowel vroeger als nu van jouw omgeving meekrijgt. Mensen zijn ware groepsdenkers, dus dat is logisch, maar blijf bewust van dit gedrag.”