Vijf­en­ze­ven­tig pro­cent ne­ven­ta­ken, deel 7 (van 10): “Waarom ik de kwestie Reisbalans iets met de kwestie 3S te maken vind hebben”

Er is een hele stapel zaken waar de school zelf de regie over voert, dus dat veel van mijn frustraties ‘maatschappelijk’ zijn is een makkelijke dooddoener van het gesprek. Ik besef me terdege: hoe kun je terug naar de tijd dat de macht van het onderwijs nog wel bij het uitvoerende onderwijsteam lag? De school is inderdaad zó ontzettend groot en complex geworden, met al die afdelingen, onderwijskundigen en managers, dat het aanpakken van mijn probleem van ’75 procent onzin op een dag’ een volledige reorganisatie zou betekenen – en de geschiedenis leert dat je daar ook niet persé blij mee hoeft te zijn als personeelslid, óók niet als docent.

Ik wil met deze serie ook niet alleen mijn frustraties dumpen en van me af klagen, maar ook ideeën en oplossingen bieden, en daar heb ik ook echt wel input voor. De oplossing is in elk geval niet om 75 procent van het personeel te ontslaan. De oplossing is mijns inziens wel de mensen meer op de juiste plek te zetten, en minder zaken uit te besteden. We hebben de kwaliteit gewoon in huis en dat moet je je personeel laten voelen.

Oftewel: bezuinig op de rollen en afdelingen, niet op de mensen. Evolutie, geen revolutie. Ik weet het, dit is nog steeds erg abstract, dus ik kom er niet onder uit om nu eindelijk wat concrete onderwerpen aan te halen. In deze aflevering: Reisbalans en 3S. Fijn dat ik je aandacht heb!

Reisbalans: werken om je recht te halen

Eerst een makkelijk doelpunt: Reisbalans. Tja, da’s natuurlijk een heel duidelijk voorbeeld van extreem micromanagement en dus weinig efficiënt werken, daar is ook al veel over gezegd op de kanalen van Saxion. Personeel spendeert nu heel veel tijd aan het per dag aangeven hoe het van en naar het werk gereisd heeft. Bovendien leidt het tot grote frustratie als je veel met het duurzame OV reist, want ik heb meegemaakt dat de uitcheck op station Enschede niet goed ging, verwijtbaar aan de busmaatschappij (niemand kon uitchecken, er was geen verbinding). In zo’n geval kan zowel die busmaatschappij, als OV-chipkaart.nl, als Reisbalans, als Saxion (jaja, vier afdelingen) niets voor je betekenen.

Complex verhaal om uit te leggen, ik weet dat Reisbalans komt met het antwoord dat je via een verzoek zelf je geld kunt terugvragen, maar dit is dus niet altijd waar: dit werkt alleen als er daadwerkelijk een reis geregistreerd is door de busmaatschappij. Als dit niet gebeurd is, dan kun je als onschuldige reiziger niets beginnen – nouja, dan moet je heel veel instanties gaan bellen om uitgebreid je probleem uit te leggen, voor zover mensen het al snappen: dat worden heel dure uren.

Het punt is dat je simpelweg niet kunt bewijzen welke route je hebt genomen. Dus er is helemaal een systeem opgetuigd door Reisbalans, doordrenkt van aannames (‘als dit goed gaat…, als dat goed gaat…’). Uiteindelijk werd er gewoon 4 euro van mijn reiskostenvergoeding ingehouden op mijn salaris, ‘boete’ stond er ook nog eens doodleuk, zonder dat ik daar zelf ook maar iets aan heb kunnen doen.

De keuze voor Reisbalans is een expliciete keuze van de school geweest. De werkgever laat met Reisbalans het personeel werken om z’n recht te halen, alwaar deze werkgever er zelf voor heeft gekozen om het hele systeem uit te besteden.

Wat is dan de oplossing? We kunnen ook gewoon kiezen voor ‘je reist standaard zus, tenzij je zo aangeeft’, in plaats van dagelijkse invoer te vragen. En probeer toch niet alles uit te besteden aan externe partijen, die zelf ook weer een winstoogmerk hebben. Houd dit soort taken gewoon in huis. Oh, en we hadden het over efficiëntie – ook in de context van Reisbalans zit weer een hele verzameling mensen zich suf te controleren op verdachte foutjes van het personeel. Foutjes die ze zonder Reisbalans niet eens konden maken.

3S: vertrouwen in goede afloop kwijt

Dan 3S. Saxion heeft interdisciplinair onderwijs als speerpunt gekozen, en dat is natuurlijk niet helemaal onterecht; ik snap echt wel dat de maatschappij veranderd is ten opzichte van vroeger en dat samenwerking met andere disciplines nóg belangrijker is geworden; dát punt geeft ons werkveld net zo goed aan, dus natuurlijk vind ik dat we iets met interdisciplinair onderwijs moeten doen – maar zó veel?

Er gaan belangrijke dingen mis bij 3S en dan bedoel ik niet alleen het geforceerde gedoe van de afgelopen jaren, want die kritiek hoor je het meest. Ik vind al iets misgaan in de basisvisie van 3S. Iets wat ook in de presentatie van SOM getoond werd. ‘Interdisciplinair onderwijs’ (‘synthese’) wordt als top van de onderwijspiramide gezien door onderwijskundigen. Dat is een typisch (alfa-gericht) uitgangspunt wat als puntje bij paaltje komt slecht, gewoon niet, onderbouwd is voor technisch onderwijs.

Voor interdisciplinair onderwijs is vakgericht onderwijs nodig, dus die piramide klopt in die zin wel, maar verdiepende opleidingen zoals TN lopen wel ergens tegenaan: interdisciplinair samenwerken is een middel voor mooi onderzoek, in plaats van andersom. Sterker nog, zelfs als de vakgerichte basis wel in het interdisciplinaire project verweven zit, dan gaat het nog steeds hand-in-hand: je kunt een projectteam natuurlijk wel interdisciplinair insteken, maar nog steeds zal elk persoon in dat team vanuit een vak, individueel, wat moeten bijdragen. In het werkveld en op een school.

Ik ervaar dat dit standpunt júíst in de techniek extra belangrijk is, bèta-vakgebieden vergen een zeer uitgebreide basis en zijn wat minder inwisselbaar dan bepaalde alfa-vakgebieden, laten we het beestje gewoon bij de naam noemen. Een elektrotechnicus is geen werktuigbouwkundige, een informaticus is geen chemicus. Bij TN heb ik er al moeite mee om een wat meer werktuigbouwkundig (‘Engineering’) vak zoals Thermodynamica2 te geven.

Het is dus te begrijpen dat de meeste alfa-studies veel lovender zijn over 3S dan de meeste beta-studies. En dan heb ik het nog niet eens gehad over dat wij bij TN het Afstudeerdossier geïntroduceerd hebben, ook onder maatschappelijke druk, met daarin de focus op het individueel en authentiek aantonen van inhoudelijke competenties, wat het letterlijke hoofddoel van 3S volledig tegenspreekt: leuk samenwerken met andere disciplines, en vooral iets leren búíten je eigen opleiding.

Enorm risico

Tel daarbij op dat het forceren van een groepsopdracht van een halfjaar lang met (totaal) andere disciplines een enorm risico is, zoals ook in het ‘echte’ leven. Wat 3S beoogt, dat vergt een, voor de student, hoog niveau aan verantwoordelijkheid, communicatieve vaardigheden, projectmanagement en reflectie – dat zijn vaardigheden die niet alle studenten bezitten, maar die zeggen ook niet persé alles over HBO-waardigheid.

Niet al onze afgestudeerden komen automatisch in een 3S-achtig interdisciplinair werkveld, sterker nog, het zijn helemaal geen kernvaardigheden van een afgestudeerde TN-er. Logischerwijs is dit voor de ene opleiding anders dan voor de andere.

Tuurlijk, in het ideaalplaatje geschapen door Saxion werkt elk groepslid actief en met volle aandacht en overtuiging aan een werkveld-gerelateerde opdracht, geeft de opdrachtgever altijd bruikbare feedback om bij te dragen aan een enorm gaaf leerproces, en is die feedback ‘belangeloos’, in de zin van dat het ook echt bedoeld is om de studenten daarvan te laten groeien.

In het ideaalplaatje kun je zo’n derdejaars projectgroep een halfjaar lang helemaal loslaten en komen ze proactief met fantastische resultaten – is elke voortgangsmeeting automatisch geheel voorbereid door de projectgroep. Natuurlijk zijn daar een aantal heel mooie voorbeelden van te geven uit de afgelopen jaren 3S, de mensen die een belang hebben bij 3S staan ook steeds klaar met die voorbeelden als argument voor waarom wij vooral 3S moeten blijven doen.

De praktijk blijkt echter weerbarstig; ik ervaar vanuit zowel onze studenten als mijn collega’s dikwijls het tegenovergestelde van wat 3S beoogt: demotivatie, om nog niet eens te zeggen: depressie (het idee hebben in zo’n omgeving dat je eigenlijk niets kunt, er is immers geen vakinhoudelijk oog voor jóúw bijdrage in het projectteam). De opdrachtgevers of de groepsgenoten blijken toch wel eens een ander belang met de opdracht te hebben dan de groeicurve van die student.

Groepswerk is ook ontzettend complex, zoals Frank Futselaar mooi verwoorde in zijn column afgelopen week, en tuurlijk, de studenten moeten dat óók leren, maar omdat ‘kwaliteit’ op Saxion doorgaans als hetzelfde wordt gezien als ‘tevredenheid’ krijgen de opleidingen het herhaaldelijk op hun bordje.

Interdisciplinaire samenwerking op 3S-niveau kun je mijns inziens pas echt forceren zodra het vakgerichte diploma behaald is, dus buiten (ná) Saxion. Er worden nu tijdens de opleiding zaken gevraagd aan elke LED-student die helemaal geen kernvaardigheden van LED zijn, we hebben het hier gewoon over hardnekkige visies van het bestuur (bijvoorbeeld dat ‘verbredend onderwijs’ boven ‘verdiepend onderwijs’ staat).

Dit heeft de afgelopen jaren veel LED-opleidingen ronduit geschaad, met expliciete invloed van het management. Ik herhaal het nog maar eens: onderzoek of ondernemerschap hebben totaal andere prestatie-indicatoren dan onderwijs – en schoenmaker, blijf bij je leest!

Zo werkt hiërarchie

Ja, beide kanten is opinie. De piramide met interdisciplinair onderwijs bovenaan is opinie, maar mijn beschrijving vanuit vakgericht onderwijs wordt ook als opinie gezien. Uiteindelijk is gewoon niet rationeel te onderbouwen wat écht werkt in het onderwijs, natuurlijk, er is geen ‘one size fits all’. Het was zo veel makkelijker geweest als Saxion dat nou eens toegaf!

Maar dan het onderwijssysteem: als mijn manager vindt dat ik 3S moet uitdragen, dan heb ik dat te doen, zo werkt de hiërarchie uiteindelijk. Maar studenten komen bij ons voor Technische Natuurkunde, dus beoordelen zij ons ook op TN-onderwijs, en niet op hoe lief wij ze samen laten spelen met Verpleegkunde.

Ja, ik weet het, momenteel zouden deze issues allemaal achterhaald zijn, omdat 3S een nieuwe insteek heeft met Learning Communities, en er zou daardoor meer aandacht uitgaan naar de inhoud. Misschien is dat zo, ik hoop het, het is te vroeg om daar nu al allerlei conclusies over te trekken. Ik hoor nog steeds allerlei frustraties in de wandelgangen over 3S, zowel bij studenten als bij personeel.

Weet je wat het is, het onderwerp 3S is een al zo lang lopende discussie (die zelfs juridisch gespeeld wordt via de Opleidingscommissies) dat ik het vertrouwen in de goede afloop kwijt ben. 3S is een paradepaardje geworden en dat mag niet vallen. De oplossing die we nu draaien bij 3S suggereert dat het minder studiepunten zijn (20 in plaats van 25), met daarnaast 10 EC flankerend onderwijs vanuit de opleiding, maar uiteindelijk staat er nu een heel halfjaar in het teken van 3S in plaats van 25 studiepunten met daarnaast een keuzemodule, en wordt het 3S-probleem bij de opleidingen over de schutting gegooid. De docenten moeten nu met eigen uren de inhoud zien te borgen, waarbij de 3S-organisatie openlijk toegeeft weinig inhoud te kunnen garanderen met de 3S-opdrachtgevers, omdat ‘het daar ook niet om gaat’.

Mijn oplossing: laat de opleidingen zelf een goed plan schrijven voor hoe zij interdisciplinair onderwijs in hun programma willen verwerken en sta toe dat dit, afhankelijk van de student, ook buiten de dwingende opzet van 3S mag. Op die manier kun je 3S nog steeds als uithangbord van Saxion gebruiken, maar blijf je wel recht doen aan de opleidingen met hun eigen vakinhoud.

Wat ik Reisbalans en 3S met elkaar te maken vind hebben was denk ik al voordat men begon met lezen van dit stuk duidelijk: op beide kun je flink bezuinigen als je het mij vraagt, er is te veel bemoeienis en controledwang. Maar ook: met beide is een eigen gremium aan de haal gegaan. In het volgende deel wordt dat anders. Dat deel gaat over het toetsproces op Saxion. Daar is niet één, maar daar zijn wel vier afdelingen mee aan de haal gegaan. Als het er niet meer zijn…