Column: Vrijheid

Alles en iedereen moet op social media tegenwoordig, en dat geldt ook voor oorlogshandelingen. Dat betekent dat wie dat wil - en in de praktijk ook veel mensen die dat niet willen - kan worden overspoeld met filmpjes van spectaculaire raketinslagen, vrolijke Oekraïners op tractors die verlaten tanks wegslepen en, helaas, een toenemende hoeveelheid afschuwelijke beelden van burgerslachtoffers. Waar over de Vietnamoorlog wel wordt gezegd dat het de eerste oorlog op televisie was, is de Russische invasie van Oekraïne de eerste oorlog die volledig, vanuit duizenden invalshoeken, gelivestreamed wordt. Of in ieder geval de eerste waar Westerse nieuwsconsumenten zich ook druk over maken.

In het licht van al het zichtbare menselijk leed is het waarschijnlijk een teken van beroepsdeformatie welk specifieke beeld mij ’s nachts wakker houdt: een filmpje van de brandende faculteit Sociologie van de universiteit van Charkiv (drie weken geleden zou ik nog Charkov hebben geschreven, maar het gebruik van Oekraïense spelling is een ander symbolisch, maar daarmee niet onbelangrijk, teken van solidariteit). Deze sociologiefaculteit kon op geen enkele wijze als een militair doelwit gezien worden (praat maar eens met de gemiddelde socioloog, dan wordt al snel duidelijk dat daar geen dreiging van uit kan gaan). Maar op de faculteit worden, werden, dezelfde vakken gegeven die ik en mijn directe collega’s geven; communicatie, journalistiek, mediastudies. Dat maakt het op een irrationele manier persoonlijker.

Dreiging

Aan de andere kant zijn dit soort hoger onderwijsinstellingen dan wel niet een militaire, maar natuurlijk een andersoortige dreiging voor een autocratisch, militaristisch regime als wat nu probeert Oekraïne te vertrappen. Het zijn immers bronnen van revolutie, door de explosieve combinatie van jonge mensen die niet bang zijn voor verandering (ze hebben immers geen hypotheek) en nieuwe, onbekende ideeën en invalshoeken. En dat geldt bij uitstek voor een vakgebied als sociologie dat bezighoudt met de verschillen, maar ook overeenkomsten tussen verschillende groepen mensen. Begrip voor en interesse in je medemens is moeilijk te combineren met agressie. In die zin vormde de sociologiefaculteit natuurlijk een directe bedreiging voor de politiek van Vladimir Poetin.

Alle uitspraken over een vrije samenleving zijn zulke clichés geworden dat ik ze met enige schroom opschrijf. Maar het is in deze tijd toch nuttig ons te herinneren dat onze taak op hogescholen, universiteiten en alle andere onderwijsinstellingen, verdergaat dan het simpelweg jonge mensen aanleren van nuttige vaardigheden voor de arbeidsmarkt. Wij moeten ook helpen kritische burgers te vormen die zich realiseren dat in een pluriforme samenleving meerdere gezichtspunten naast elkaar kunnen bestaan, dat recht boven macht zou moeten gaan, en dat democratische instituties het waard zijn te beschermen. Dat soort burgers zijn namelijk de beste verdedigingslinie voor zowel externe als interne dreigingen voor een vrije samenleving. In die zin is een studieboek het beste wapen tegen onvrijheid.

Al laat Oekraïne deze dagen zien dat antitankwapens ook verbluffend effectief kunnen zijn.