Opinie: Reisbalans, leuker kunnen we het niet maken, ook niet makkelijker

In een van mijn lessen bespreek ik de wildgroei aan interventies die er voor allerlei problemen en doelgroepen gebruikt worden. Zo zijn er voor eenzame ouderen karatetrainingen, praatgroepen en cursussen, vrijwel in iedere gemeente wordt hier veel geld aan besteed. Dit terwijl uit onderzoek naar die interventies blijkt dat er maar weinige echt bewezen invloed is op die ervaren eenzaamheidsgevoelens. Misschien hebben mensen ook wel helemaal geen baat bij al die bedachte interventies, maar is een kopje koffie en een luisterend oor al voldoende.

Maar ik dwaal af. Een zin die ik mezelf vaak hoor zeggen tegen studenten in die lessen is: “Voor welk probleem is dit eigenlijk een oplossing”.

En als die zin regelmatig in je hoofd zit, zie je ineens allerlei oplossingen voor problemen die er niet zijn. Als treinreizende docent van Almelo de Riet naar Enschede was ik het afgelopen halfjaar erg blij met het nieuwe mobiliteitsplan en de daarbij behorende treinkaart. Fijn, dacht ik, weinig bureaucratische rompslomp, ik hoef alleen maar mijn kaart bij me te hebben en in- en uit te checken. Geen declaraties, geen systemen waarin ik moet verantwoorden. Maar het nieuwe jaar brengt echter zowel voor de BV Nederland als Saxion veranderingen met zich mee, in laatstgenoemd geval vaak een ICT-verandering, dit keer in de vorm van ReisBalans.

Gewoontedier

Mijn trajectkaart, die ik pas sinds juni had, werd omgewisseld voor een ReisBalanskaart, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Eerst moest er registratie plaatsvinden om de ReisBalanskaart aan te vragen, en toen deze er eenmaal was het aanvragen van het reisproduct, wel graag minimaal twee dagen van tevoren, omdat het product op de kaart geladen moet worden. Met een kerstvakantie ertussen leidde dit op maandag 9 januari bij mij tot wat stress, maar gelukkig reist het product tussen kaart en ReisBalans minder dan twee dagen. Met het product op de kaart kon ik zoals vertrouwd inchecken bij het Blauwnetpoortje van Almelo de Riet en uitchecken in Enschede. Als gewoontedier vond ik dat wel prettig.

Inmiddels is het nieuwe jaar nog geen lesweek oud en heb ik al zeven mails van de Klantenservice Reisbalans en mailtjes van Saxion over het werken met AFAS en ReisBalans. Daar staat vaak het woord ‘belangrijk’ of ‘reminder’ bij. Volgzaam als ik ben, logde ik na de vijfde keer in. Nu zie ik mezelf best als digitaal vaardige docent, maar uit deze app werd ik niet wijs. Hij staat vol met allemaal reisbewegingen die ik heb gemaakt en aangezien ik me graag bezig houd met lesgeven en studenten en niet met systemen, had ik de app op mijn telefoon gezet en aangevinkt om ritten automatisch te laden. Tot mijn grote schrik zag ik een dag later dat er een rit was toegevoegd met als eindpunt de Movie Unlimited, en of ik die wel even wilde bevestigen.

Disciplinering

Onwillekeurig kreeg ik ineens het beeld van een Panopticon voor ogen. Dat is een gevangenis die rond gebouwd is, met in het midden een wachttoren. De gevangenen kunnen de bewaker niet zien, maar de bewaker de gevangenen wel, en alleen al het idee dat de bewaker hen zou kunnen zien zorgt bij de gevangenen voor disciplinering. Het voldoen aan de gestelde norm. Dat bleek ook wel, want dinsdagavond was de app overbelast. Waarschijnlijk door alle Saxionmedewerkers die hun reizen bevestigden. Want, zo stelt de mail: ‘Het is voor Saxion belangrijk dat de reizen worden verantwoord, zo kunnen we doelen op gebied van CO2-uitstoot monitoren’. Deze uitleg en de tip dat ik het beste wekelijks even een moment in kan plannen om dit te regelen, is de enige informatie die ik heb. Interessant trouwens is ook dat deze informatie vaak gebracht wordt alsof de ontvanger hier blij mee moet zijn, terwijl het extra handelingen voor de ontvanger betekent.

Waar ik geen informatie over heb, is wat Saxion met al deze data doet en waarom voor deze oplossing gekozen is in relatie tot de visie op mobiliteit. Ik kan me best voorstellen dat het voor medewerkers die op verschillende locaties werken en die verschillende vervoersmiddelen gebruiken én thuiswerken handig kan zijn om alles in een app te declareren. Ik ben een docent die elke dag naar Enschede reist om daar les te geven, mijn reisbewegingen zijn simpel en ik vermoed dat dit voor veel collega’s geldt. Mij ontbreekt in dit kader vooral de argumentatie waarom ik, als Saxion al weet waar ik mijn kaart voor gebruik (namelijk woon-werkverkeer), ook elke week tijd vrij moet maken om al mijn treinritten van woon naar werk en andersom te bevestigen. Is het sowieso niet handiger en efficiënter om de uitzondering te laten bevestigen in plaats van de regel?

In relatie tot SDG’s lijkt het me vooral van belang dat er een toekomstbestendige visie is op mobiliteit. Ik vraag me af hoe een halfjaar plastic pasjes gebruiken, deze vervangen door andere plastic pasjes zich daartoe verhoudt. Met nog in het achterhoofd dat pasjes binnen niet al te afzienbare tijd sowieso vervangen zullen worden door het reizen met de telefoon. Ik neem aan dat consultants die zich bezighouden met toekomstbestendige mobiliteit hierover nadenken.

Hoge prijs

Ook ben ik benieuwd wat er allemaal met deze data wordt gedaan en hoe de veiligheid wordt geborgd en wie eigenlijk de bouwer is van de app waarin al deze gegevens bijgehouden worden (ik heb overigens de app op mijn telefoon direct weer verwijderd). Wat gebeurt er precies in die monitoring door Saxion? Een tijdje geleden las ik een krantenartikel over het uitgraven van de datagoudmijn en dat veel organisaties honger naar gegevens hebben. Echter wordt in ditzelfde artikel gepleit voor een duidelijk doel en moet er niet meer data dan noodzakelijk opgeslagen worden, om te voorkomen dat de goudmijn gevaarlijk diep wordt uitgegraven. Het is haast onmogelijk om de app en het programma niet te gebruiken, wat bij mij allerlei vragen van veelal ethische aard oproept. Als de werknemer de plicht heeft zijn reisgedrag te verantwoorden, zou de werkgever moeten verantwoorden waarom dit nodig is en tot welk doel dit dient.

Ondertussen gaat het in elke teamapp over ReisBalans: mensen weten niet hoe het zit met de fiets, er staan reizen in die niet bevestigd kunnen worden, het verschil tussen zakelijk en woon-werk is niet geheel duidelijk, Duitse kentekens worden niet herkend en elke week plannen 3000 medewerkers een momentje in om de reizen te bevestigen (tip!). Een snel rekensommetje leert mij dat dat ongeveer anderhalve ton op jaarbasis kost, nog los van de implementatiekosten. Een hoge prijs.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Dat controledrift en bureaucratie in sectoren als onderwijs en zorg steeds groter zijn geworden is algemeen bekend. Het komt het werkplezier van medewerkers over het algemeen niet ten goede, nog los van dat het leidt tot schijnzekerheid. Wat als ik een vinkje zet bij fiets, terwijl ik toch echt met de auto ben gegaan, omdat de fietsvergoeding hoger is? Dat leidt niet echt tot minder uitstoot, terwijl dat wel wordt gemonitord. Paradoxaal genoeg leidt dit verantwoorden dan ook vaak tot een cultuur waarin medewerkers juist geen verantwoordelijkheid meer voelen. Ze zetten liever een vinkje dan de discussie aangaan en laten het denken over aan managers. Of ze zetten tien vinkjes per week. Voor welk probleem is dat een oplossing?

In de zorg schijnt trouwens nu wel een omslag plaats te vinden, minder protocollen, meer kijken naar wat nodig is, minder lijstjes, meer vertrouwen. De oplossing lijkt burgerlijke ongehoorzaamheid.