College van bestuur had slapeloze nachten van toetsdiefstal: “Allerbelangrijkste was onschuldige studenten te beschermen”

U kreeg een melding: toetsvragen zijn te koop. Hoe erg schrikt u dan?
“Je schrikt je een hoedje, alle alarmbellen gaan af. Maar je moet beseffen: op dat moment wisten we nog heel weinig. De eerste melding bevatte nauwelijks aanwijzingen, maar we waren wel heel bezorgd. Gelukkig kwam er toen een tweede melding, die bevatte meer informatie, daar konden we meer mee. Daarop hebben we gelijk een extern recherchebureau ingeschakeld, en toen kwam er uiteindelijk meer bewijs.”

Leidt dat tot slapeloze nachten?
“Ja. Absoluut. Die eerste maanden waren vreselijk. We zaten met het volledige college van bestuur in een crisisteam, en kwamen wekelijks meerdere keren bij elkaar. Soms kwam er goed nieuws, soms slecht nieuws. Je wil zo snel mogelijk zicht hebben op de omvang van de fraude, de diefstal en de handel. Maar die werd pas langzaam duidelijk. Je wil weten: wat is dit voor een zaak? Wat betekent dit voor de waarde van de diploma’s, en voor de studenten? Ook voor studenten die niet fraudeerden. Hoeveel impact heeft dit?”

En dan wordt op een gegeven moment duidelijk dat het gaat om georganiseerde handel op grote schaal.
“Dan zakt de bodem onder je voeten vandaan. Ze kwamen er achter dat er heimelijk bestellingen werden geplaatst via app en mail. Voor ons was van het allergrootste belang om niet alleen de studenten die de toetsvragen verkochten te vinden, maar ook de studenten die dit hadden gebruikt en gekocht. Dit gaat om de waarde van de diploma’s die we uitgeven. Daarom hebben we van begin af aan alles uit de kast gehaald, en meteen de politie ingelicht. Die is natuurlijk hartstikke druk met grote zaken zoals moord- en doodslag, maar zagen gelukkig de maatschappelijke impact van deze diefstal in.”

Jullie communiceerden zelf dat het gaat om meer dan honderd toetscodes. Dat is niet niks. Tegelijkertijd communiceert Saxion dat de waarde van diploma’s niet in het geding is. Hoe kunnen jullie dat garanderen?
“Voor ons is het van het allergrootste belang dat we de niet-frauderende studenten in bescherming nemen. Dat is ook de reden dat we zo diepgaand onderzoek hebben gedaan. Alle examencommissies hebben op basis van die ruim honderd toetscodes onderzoek gedaan. Dat heeft heel veel werk gekost. Die hebben alle toetsen vergeleken, en op basis van de cijfers en de gemiddeldes vastgesteld dat er geen grote afwijkingen waren.

Daarom konden we vaststellen dat de waarde van diploma’s en toetsresultaten in het algemeen niet in het geding waren, en konden we overgaan tot individuele gevallen, waarbij het overduidelijk was dat er gefraudeerd was. Bijvoorbeeld in het geval van de student die thuis vermoedelijk de toets al maakte en die enkel geprint inleverde, waar Saxion juist was overgegaan op dubbel geprinte toetsen.”

Wat heel belangrijk voor ons is geweest, en daarom hebben we dat elke keer heel nadrukkelijk gecommuniceerd: het ging hier om de vragen, niet om de antwoorden. Als het antwoorden waren geweest, dan hadden we een veel groter probleem gehad, al was de diefstal dan waarschijnlijk ook veel sneller aan het licht gekomen. Dan zijn de cijfers namelijk altijd afwijkend. Je zag ook dat een aantal van de verdachten hun studie alsnog niet konden afmaken, hoewel ze wel de vragen hadden. Dat geeft een indicatie.”

Maar hoe heb je dan zekerheid? Er zijn uiteindelijk relatief weinig studenten tegen de lamp gelopen, en studenten die toetsvragen kochten kunnen die ook weer onderling gedeeld hebben.
“Dan kom je weer terug op de gemiddelden die gehaald zijn. Daaruit concluderen we dat kennis hebben van de toetsvragen niet per sé leiden tot een beter resultaat. Dat zegt misschien ook iets over het niveau van de studenten die toetsvragen kochten: ook al hadden ze voorkennis, nog deden ze de toets niet heel goed.

Daarbij gaat het bij schriftelijke toetsen vaak om het eerste en tweede jaar, waarbij je later in het curriculum die kennis nog moet toepassen. Dat toetsen we ook af: in sommige opleidingen zijn daar extra waarborgen voor ingebouwd. Het zijn de examencommissies die het besluit hebben genomen: de waarde van het gehele curriculum is niet in het geding. Wel rechercheren we door op individuele gevallen en hebben we sancties opgelegd.”

Kunt u zeggen bij welke opleidingen is gefraudeerd? Dat hebben jullie tot nu toe niet gecommuniceerd.
“Nee. Dat gaan we niet zeggen.”

Waarom niet?
“Het belangrijkste voor ons is om goedwillende studenten te beschermen. Het mag niet zo zijn dat bepaalde Saxion-diploma’s onterecht besmet raken en mensen zich afvragen: is het wel een volwaardig diploma. En dus gaan we niet vertellen om welke opleidingen het vooral gaat, omdat je dan toch studenten raakt die geen enkele blaam treft.”

Je kunt misschien wel een reconstructie maken via het umfeld van de verdachte studenten.
“Dat zou je kunnen doen, maar wij gaan daar niets over zeggen. En het kan ook best zo zijn dat er academies zijn waar bijvoorbeeld helemaal geen fraude heeft plaatsgevonden. Maar ook daar gaan zeggen we echt niets over. We blijven wel op individueel niveau onderzoek doen en delen sancties uit. Wij willen geen tegel ongelicht laten.”

Is dat individuele onderzoek nu afgerond?
“Nee. We blijven in gesprek over mogelijk nieuwe informatie. Er komt natuurlijk ook nog een uitspraak. Neem van mij aan: we gaan echt de laatste snipper tot het bittere eind navolgen.”

Wat vindt de onderwijsinspectie van deze casus. Volgt die de zaak op de voet, maakt die zich zorgen over de waarde van de diploma’s?
“De onderwijsinspectie komt in actie als ze het gevoel hebben dat er iets niet goed gaat. Dat was hier niet het geval, dat hebben jullie tijdens de rechtszaak gehoord. Daar werd meermaals gezegd dat we het grondig hebben aangepakt. Ze mogen langskomen. Alles is uitgeschreven, ook door de examencommissies. En er is contact geweest, maar dat is omdat ik mag komen vertellen hoe we dit hebben aangepakt, als voorbeeld voor anderen.”

Tijdens de rechtszaak kreeg Saxion inderdaad complimenten over hoe jullie handelden nadat de diefstal bekend werd. Maar er is ook door de verdachten en advocaten gezegd dat het stelen van die documenten verbazingwekkend makkelijk was. Hoe kijkt u daar tegenaan?
“Dat zou ik ook zeggen als advocaat of verdachte, want dan leg je de schuld buiten jezelf. Deze medewerker was, net als zijn drie collega’s, vanuit zijn werk verantwoordelijk voor de toetsvragen. Die liggen in een kluis, in een afgesloten kamer. Daar integer mee omgaan, dat is gewoon je werk op Saxion. Dat was de kern van zijn werk.”

Toch hebben jullie daarna extra waarborgen aangebracht.
“Waar het kan hebben we protocollen aangescherpt. Daar hebben jullie volgens mij ook over geschreven, bijvoorbeeld waar het om docenten ging kon het nog wat strakker. Maar er zitten grenzen aan. Uiteindelijk ga je er ook vanuit dat mensen integer zijn.”

Vragen jullie vanaf nu een Verklaring Omtrent Gedrag van medewerkers van het toetsbureau?
“Die discussie hebben we vaker, en dat is een ingewikkelde discussie. In dit geval had je daar deze diefstal niet mee voorkomen. Je vroegere vergrijp hoeft geen relatie te hebben met de functie die je gaat doen. We hebben bovendien sterkere protocollen dan dat.”

Hoe hebben de drie collega’s van deze medewerker de afgelopen tijd beleefd?
“Het was voor hen een enorme schok. Zij kenden de verdachte als een ontzettend aardige collega. Ze waren flabbergasted, hij stond bekend als een echte teamplayer. En de spotlight kwam op het team, en daarna lag er veel werk, want er moesten heel veel toetsen gelicht worden. Net als de rest van Saxion hebben ze ontzettend hun best gedaan om tot de bodem te gaan voor studenten die geen blaam treft.”

Tijdens de rechtszaak vlogen verschillende grote bedragen over tafel. Eerst wilden jullie meer dan 112.000 euro van de verdachten, daarna dik 62.000 euro. Maar de werkelijke schade voor Saxion was nog veel groter, werd ook tijdens de zaak gezegd. Hoe zit dat?
“Uiteindelijk vragen we nu alleen de juridische kosten, de kosten voor het recherchebureau en de crisiscommunicatie. De werkelijke kosten liggen vele malen hoger. Alleen al in uren. Van het CvB, van de examencommissies, woordvoering, van andere collega’s voor het curriculum, ga maar door. Dat zou denk ik in de tonnen lopen. Maar daar zal de rechter waarschijnlijk niet in meegaan, dus houden we het op de directe kosten.”

Een van de verdachten is nog student, maar geschorst. Hij beriep zich tijdens de zaak voortdurend op zijn zwijgrecht, maar richtte zich in zijn slotwoord min of meer tot Saxion, met de uitdrukkelijke wens om toch nog af te studeren. Is dat nog mogelijk, en zo niet, kan hij dan nog ergens anders studeren?
“Daar gaat de examencommissie in eerste instantie over. Er zijn verschillende sancties mogelijk, variërend van het ongeldig verklaren van toetsen, het recht ontnemen deel te nemen aan toetsen voor de duur van een jaar, tot definitieve beëindiging van de inschrijving bij Saxion als ultieme sanctie. Als de examencommissie de sanctie van verwijdering kiest, dan dient ze dat aan ons voor te leggen. Ergens anders studeren is altijd mogelijk.”