Column: Vrezen voor de lijst

Het is zondagmiddag, even na twaalven, en ik lig op de bank met een kop thee en een boek. The Queen’s Gambit. De Netflix-vertaling zag ik al, maar het origineel heb ik nooit gelezen. Mijn overtuiging dat het boek voorrang heeft op de film of serie laat ik hiermee vieren, maar dat vind ik niet erg. Ik kan nu des te meer waarderen hoe Walter Trevis het verhaal van schaakwonder Beth Harmon oorspronkelijk voor ogen had.

Als klein meisje verslond ik boeken alsof het supermarktfolders waren. Hele vrijdagavonden spendeerde ik in de bibliotheek om het maximum toegestane aantal boeken te lenen, waarvan ik de helft voor het einde van het weekend al uitlas.

Ik wist zeker: ik zou later schrijfster worden en mijn eigen uitgaven in de bieb tegenkomen. Die ambitie maakte niet alleen ruimte voor andere plannen – maar mijn liefde voor lezen kreeg ook een flinke dreun.

Tien boeken, waarvan maximaal één thriller, het grootste deel uitgebracht tussen 1880-1945 en tenminste één titel van zelfs daarvoor. En daarnaast nog wat literatuurgeschiedenis, want dat is zo enorm cruciaal. Dat waren de voorwaarden voor mijn Nederlands mondeling in havo 4, ook wel berucht als de toets van de leeslijst. Ieder boek dat ik op het oog had moest eerst worden gescreend door de docent; ‘Enkel Nederlandse auteurs, geen vertalingen. Deze is wel een beetje dun, vind je niet? Had je niet al wat van die schrijver gelezen?’ Zucht…

Ik begrijp de motivatie voor het verbreden van de vocabulaire en literaire kennis van leerlingen, maar als je pubers wil enthousiasmeren te lezen lijkt dit mij precies niet de manier.

Wie oprecht oog heeft voor leesplezier laat scholieren zo veel mogelijk vrij in het bepalen van de literatuur die ze tot zich nemen. Laat hen vertellen over een verhaal dat werkelijk indruk maakte, in plaats van willekeurig twee van de tien boeken te kiezen om te vragen naar het lievelingseten van de hoofdpersoon, of hoe de hond van de buurman van de tritagonist ook alweer heet (helaas werden daadwerkelijk vragen van dit niveau aan mij gesteld).

Eerlijk is eerlijk: nadat ik een paar jaar geleden mijn havodiploma ondertekende, heb ik me niet meer verdiept in de ontwikkelingen binnen het middelbaar onderwijs of de module Nederlands in het bijzonder. Dat er nog gehamerd wordt op lezen zou me niets verbazen. Dat valt ook echt wel goed te beargumenteren.

Ik hoop alleen vurig voor volgende generaties bovenbouwleerlingen dat zaken als leeslijsten en criteria voor ‘geschikte’ boeken terug op de tekentafel zijn beland. De vorm van zo’n toets zal dan wel nooit helemaal voldoen – daarvoor is de ontwikkeling per leerling te verschillend – maar wanneer leesplezier er écht toedoet en daarop wordt gefocust, houd ik goede hoop.

En als docenten moderne uitgaven of vertalingen niet goedkeuren omdat zij die zelf niet hebben gelezen, kan ik samenvattingen van harte aanbevelen. Zo lukt het leerlingen immers ook.